Vluchtelingen op Lesbos zijn een verdienmodel voor yoga-influencer: ‘Kanonnen, er is geld nodig’ (2024)

Twee hartsvriendinnen uit de Amsterdamse yogascene schrikken in de zomer van 2015 van de beelden van verdronken jonge vluchtelingen op het strand van Lesbos.

Ze zijn die nacht laat thuisgekomen van een groot huwelijksfeest buiten de stad – een zwoele avond aan lange tafels onder de bomen – en de foto's op social media hakken erin. Steffi de Pous, voormalig fotomodel en presentator van nachtelijke pokerprogramma’s, en Anna Smit, eigenaar van de yogastudio waar ze beiden lesgeven, zijn meteen klaarwakker: ‘Holy moly, heb je dát gezien?’

Terugblikkend zegt Smit: ‘We waren brak en moe en daardoor extra kwetsbaar. Eerder hielden we al eens een inzamelingsactie voor zwerfhonden in Roemenië. We besloten ook nu niet weg te kijken en iets te bedenken.’

Binnen een uur hebben ze een idee: draagdoeken waarin moeders op de vlucht hun kleine kinderen makkelijker kunnen meenemen. Ze bedenken een toepasselijke naam voor hun project: Because We Carry.

‘Voor ons stonden druipende, hongerige families – dit was geen film, dit was echt’

Al een maand na het feest zitten ze met duizenden doeken in het vliegtuig naar Lesbos. Het tweetal krijgt veel aandacht in de media. Op een foto in het Algemeen Dagblad staan ze breed lachend tussen de pakketjes die sympathisanten na hun oproep hebben opgestuurd.

Anna Smit schrikt van wat ze aantreft op het eiland. ‘We stonden voor joker met onze draagdoeken,’ zegt ze nu, jaren later, tegen Follow the Money. ‘We hadden ons voorgenomen om geen dingen te doen waar we geen verstand van hebben. Maar voor ons stonden druipende, hongerige families. Dus gingen we eten uitdelen en gezinnen voeden. Dit was geen film, dit was echt. Het was paniekvoetbal.’

Bekende Nederlanders

Lesbos is in die tijd hét toneel van de vluchtelingencrisis. Tienduizenden Afghanen en Syriërs die de oversteek per boot vanuit Turkije hebben overleefd, verblijven er onder erbarmelijke omstandigheden in haastig opgetrokken kampementen. Vanuit heel Europa komen weldoeners in actie.

Het wemelt er al snel van de BN’ers: ondernemer Duncan Stutterheim, zangeres Laura Jansen, zanger Dinand Woesthoff en Joshua Nolet, de voorman van Chef’Special – allemaal willen ze helpen. Ze halen drenkelingen uit zee, zetten tenten voor ze op, zorgen voor droge kleren en eten.

Johnny de Mol komt ook. De acteur/presentator kent Steffi de Pous nog uit het televisiewereldje. Hij zou eerst vakantie vieren op Ibiza, maar de inmiddels wereldberoemde foto van de verdronken Syrische peuter Alan Kurdi drijft ook hem naar Lesbos. ‘Wie voor niets of niemand opkomt, is gewoon een flapdrol,’ zegt hij hierover later tegen de Volkskrant.

Een met De Mol meegereisde boezemvriend, de Haagse makelaar Adil Izemrane, loopt te midden van het leed al snel De Pous tegen het lijf. ‘Ze was aan het dansen op een busje, naast een rij vluchtelingen die soep kregen uitgedeeld,’ vertelt hij later in het televisieprogramma Het mooiste meisje van de klas. ‘De mannen keken mesmerised naar haar. Ik dacht: that chick is mine’.

Als de brandweer

In oktober 2015 arriveert een derde vriendin: Afke Reijenga, ook yogadocent in Amsterdam en net als De Pous enigszins beroemd. Twintig jaar eerder was ze fotomodel en de muze van de computer- en videokunstenaar Micha Klein, die volgens eigen zeggen de house-cultuur in Nederland ‘een smoel gaf’. Dat deed hij onder andere door Reijenga in met zuurstokkleuren opgebouwde werken te vereeuwigen tussen xtc-kristallen.

De Pous is blij met haar komst, schrijft ze op Facebook: ‘Afke, met yoga kleurt ze de wereld mooier en als ze op Lesbos is, gaat ze als de brandweer.’ En gelukkig heeft ze ook ‘bijna overal verstand van’.

Een paar weken na de komst van Reijenga, op 20 november, stappen de drie in Amsterdam naar een notaris voor de oprichting van de stichting Because We Carry.

Movement on the Ground

Lees verder Inklappen

De Pous weet ook vanaf Lesbos de media goed te vinden, wat helpt bij de werving van fondsen voor hun project.

Ze doet haar verhaal in bijvoorbeeld het Nederlands Dagblad (over de tattoo op haar pols: ‘ik ben de beste’), op Yoga Online (‘Hoe donkerder het ergens is, hoe beter ik erin ben om het licht te maken’), in Kek Mama (‘Ik wil de wereld iets gezelliger en fijner maken’) en Het Parool (‘BWC opent een pop-up store, want je smaak verlies je niet als je vlucht’).

Haar inspanningen blijven niet onopgemerkt. In 2022 wint ze de door de ABN AMRO Bank ingestelde prijs voor Ondernemende Vrouw van het jaar in de categorie ‘filantropie’.

Medeoprichter Anna Smit en veel voormalig medewerkers hebben dan al lang buikpijn van haar minder zonnige kanten: de nogal nonchalante omgang met binnenkomende giften en het gebrek aan transparantie naar de duizenden donateurs van de stichting. ‘Het is tijd dat Because We Carry schoon schip maakt,’ zegt een oud-vrijwilliger.

Na die allereerste hectische weken ontwikkelt het draagdoekenproject zich tot een geoliede hulpverleningsmachine. Wekelijks vliegt een nieuw team vrijwilligers in om te helpen in de kampen. Tijdens zo’n ‘missieweek’ neemt elk team een paar duizend euro mee om de kosten van de organisatie te dekken.

Smit gaat al snel terug naar Amsterdam om vanuit daar zaken te regelen, De Pous blijft op het eiland.

Daar krijgt het leven een eigen ritme. Het is hard werken, vertellen voormalige vrijwilligers, maar de avonden zijn vaak heerlijk, met eten en drinken en uitzicht op zee. ‘Het waren allemaal flashy jongens en meisjes, happy shiny people.’

Intussen groeit in Amsterdam bij Smit de twijfel. ‘Ik dacht, we hebben hier zó geen kaas van gegeten en ondertussen hollen we achter ons succes aan.’

Verhuizing

Een half jaar later verandert het leven voor de eilandbewoners en de duizenden vluchtelingen en hulpverleners. De Europese Unie sluit in maart 2016 met Turkije een overeenkomst: Ankara krijgt van Brussel 6 miljard euro voor de opvang van migranten zodat ze niet langer naar Griekenland oversteken.

Daardoor raakt kamp Moria op Lesbos, waar tot dan toe geregeld meer dan 12 duizend gestrande migranten tegelijk verblijven, steeds leger. Het geïmproviseerde kampje naast Moria, waar de stichting dagelijks eten uitdeelt, sluit zijn poorten nu er nauwelijks nog monden te voeden zijn.

Toch besluiten De Pous en Izemrane juist in die periode definitief naar Lesbos te verhuizen. Ze betrekken een roze huisje aan het strand, vlak bij het uitgedunde Moria.

Voormalig vrijwilliger Daan Posthouwer: ‘Steffi en Adil wilden per se op het eiland blijven. Ze zeiden: “We wonen nu op een mooie plek met lekker weer, we gaan hier niet weg”.’ De Pous heeft een andere lezing: ‘Je hebt net iets opgebouwd op Lesbos, dan je biezen pakken om elders weer te beginnen, voelde niet logisch.’

Door hun goede contacten met de Griekse autoriteiten kunnen ze ieder met hun eigen organisatie al snel weer aan de slag. In het kamp Kara Tepe, een paar kilometer van Moria vandaan, vangen de Grieken vanaf de lente van 2016 de kwetsbaarste vluchtelingen op – kinderen, zieken, gehandicapten.

De leefomstandigheden zijn er beter. ‘Een lichtpuntje in de duisternis,’ noteert het jaarverslag van Because We Carry. Het team bouwt er onder andere een yurt: ‘een safe space, waar men het geruis even achter zich kan laten’. André Hazes junior geeft er een concert.

Financieel gaat het de stichting voor de wind. Door de bijdragen van vrijwilligers op missieweek en succesvolle campagnes op sociale media komt er in 2016 bijna een half miljoen euro binnen.

‘Het strookte niet met onze belofte dat geld direct naar vluchtelingen ging, wat ons zo zuiver maakte’

Maar Smit merkt dat De Pous niet goed kan uitleggen wat ze met die donaties doet. ‘Er ontstonden gaten in de begroting,’ zegt ze. ‘Ik vond dat niet prettig, omdat de stichting op mijn adres was ingeschreven. En het strookte niet met onze belofte dat gedoneerd geld direct naar vluchtelingenhulp ging, wat ons zo zuiver maakte.’

Ook vrijwilligers maken zich zorgen.

Hun missieweek-bijdrage kan alleen in cash overhandigd worden. ‘We kregen te horen dat dat makkelijker was, dat voorkwam gedoe met banken,’ vertelt voormalig medewerker Daan Posthouwer. ‘Bij mij deed het alarmbellen rinkelen.’ Iemand die anoniem wil blijven, zegt dat ze van De Pous wilde weten wat er met haar geld gebeurde. ‘Dat was volgens Steffi niet mogelijk.’

‘Steffi vertelde me dat er nauwelijks geld was om de volgende dag te halen,’ zegt een derde. ‘Later zag ik in het jaarverslag dat er op dat moment tienduizenden euro's op de bank stonden. In de kou en chaos van die winter, had dat geld goed besteed kunnen worden.’ Die laatste vrijwilliger krijgt van De Pous geen acceptabele verklaring en doet bij de Belastingdienst melding van vermoedens van misbruik van hulpgeld.

‘Ze deed niet aan Excelletjes’

In het voorjaar van 2016 verlangt medeoprichter Smit duidelijkheid. Ze stuurt een vrijwilliger naar het eiland om de uitgaven in kaart te brengen. Die stelt een document op waaruit blijkt dat in een tijdsbestek van vier maanden ruim 45 duizend euro aan onkosten is uitgegeven. En dat De Pous geen verklaring heeft. ‘Steffi zei tegen me dat ze niet deed aan Excelletjes. Ik paste volgens haar dan ook niet goed bij de organisatie.’ De vrijwilliger besluit na twee maanden te stoppen.

De Pous noemt het document een ‘incomplete en incorrecte’ berekening. ‘Dat is een illustratie van de jaren 2015 en 2016 op Lesbos. Mensen buiten de organisatie kunnen onmogelijk verifiëren, noch onderscheiden wat feit, mening, aanname of miscommunicatie is.

Terwijl De Pous op Facebook liefdevol spreekt van haar ‘Because We Carry-familie’ en de ‘two bodies, one soul’ die ze deelt met Anna Smit, zoeken ook anderen de confrontatie op.

Susan van Holstein, die op Lesbos fungeert als assistent van De Pous, vraagt – ook op verzoek van Smit – om bonnetjes. Pas na weken krijgt ze een portemonnee. ‘Steffi zei dat ze niet wist wat privé was en wat van de stichting, dat zou ze later wel uitzoeken.’

‘We liepen allemaal op ons tandvlees en zij ging op een retraite naar Turkije’

Van Holstein verbaast zich ook achteraf nog over haar gemakzucht: ‘Steffi trakteerde ons op een dagje kuuroord. Eenmaal in het bubbelbad vertelde ze dat ze dat betaalde vanuit de stichting. Dat verdienden we wel na dat harde werken.’

Als de gemoederen te hoog oplopen, gaat De Pous in haar eentje op vakantie naar Turkije. Voor haar vertrek beklaagt ze zich in een e-mail aan de medewerkers. Ze ‘snapt er geen hout meer van’ en denkt voor het eerst: ‘Bekijk het maar met elkaar’.

Susan van Holstein en Sevilay Maria van Dorst, op dat moment coördinator bij Because We Carry, ontdekken na die vakantie dat De Pous haar verblijf in een all inclusive yoga-oord heeft betaald van donatiegeld. De Pous zegt in een reactie dat de reis ‘tweeledig’ was, en dat ze in Turkije ook onderzoek deed naar onder andere de verkoop van nepreddingsvesten en mensenhandel. Alleen die kosten waren volgens haar voor rekening van Because We Carry.

Oprichter Smit zegt niet meer te weten of De Pous in haar vakantie onderzoek deed en wat de stichting precies financierde. ‘Ik weet dat ze naar een retraite ging en kan me alleen ieders frustratie herinneren. We liepen allemaal op ons tandvlees en zij ging naar Turkije.'

Voor coördinator Van Dorst is met de declaratie van het yoga-oord de grens bereikt. Ze spreekt De Pous aan op haar gedrag en dat loopt uit op een stevige ruzie.

Ze gaat naar zee om na te denken over haar toekomst bij de club waarvoor ze eerst zoveel sympathie had. Niet veel later verschijnt ook De Pous’ partner Adil Izemrane op het strand, en niet voor een helend gesprek. ‘Je maakt de stichting kapot,’ schreeuwt hij. ‘Knoop goed in je oren dat je nooit meer op Lesbos kan werken, en in Nederland ga je grote problemen krijgen! Ik ga je leven kapot maken!’ Ze neemt het eerste vliegtuig naar huis.

Izemrane zegt achteraf dat er niet zo veel aan de hand was. ‘Maar dat er onenigheden en meningsverschillen waren, staat buiten kijf. In welke crisissituatie is dat niet het geval?’

Het dappere loslaten

Anna Smit geeft in november 2016 haar bestuursfunctie op. ‘We hebben lief en leed gedeeld, maar we snappen het heel goed,’ schrijft De Pous in een afscheidsbericht op Facebook. Ze spreekt haar bewondering uit voor Smits ‘dappere loslaten’.

Zelf heeft Smit andere herinneringen aan haar vertrek. ‘We stonden voor de keuze of we Steffi wel of niet moesten ontslaan. Als we dat deden, zou ik de kar moeten gaan trekken. En dat wilde ik niet. Ik wilde niet verder op deze manier, terwijl Steffi er haar levensvervulling van wilde maken. Ik besloot eruit te stappen.’

De Pous erkent dat de hulpverlening in de beginjaren ‘all over the place’ was. ‘Portemonnees vol en kopen wat we konden. Hele groentekarren, bakkers en vistrucks. We kochten alles op. Alles ging handje contantje.’ Die uitgaven in kaart brengen was volgens haar een ‘onmogelijke opgave’.

‘Alles draaide op vertrouwen,’ zegt ze. ‘En dat hadden we. De focus was hoofdzakelijk: zoveel mogelijk mensen helpen. Soms met bananen, soms met water, soms met een glimlach.’

In jaarverslagen schrijft ze over Because We Carry: ‘We zijn geen typische organisatie met begrotingen en KPI’s, wat dat ook moge zijn. We werken in een crisis die zich niet aan beleidsplannen of budgettering houdt.’

Mirjam De Weerdt, docent belastingrecht aan de Rijksuniversiteit Groningen, vindt dat iets te luchtig. De organisatie heeft een anbi-status (Algemeen Nut Beogende Instelling), bedoeld voor goede doelen en maatschappelijke instellingen, en geniet daardoor verschillende belastingvoordelen.

Een crisis is nooit een excuus,’ zegt De Weerdt. ‘Anbi’s moeten hun financiële verantwoording op orde hebben. Daar is een begroting normaal ook onderdeel van. Ik snap niet dat een accountant de jaarverslagen van BWC heeft goedgekeurd.’

Miami-style

Eind 2017 wordt De Pous directeur en krijgt de stichting een raad van toezicht. Net als Anna Smit een jaar eerder deed, stapt nu ook Afke Reijenga uit het bestuur. ‘Ik ben meer van in het veld staan en niet van vergaderen en beheer van de stichting,’ verklaart ze tegenover Follow The Money.

Als founder van Because We Carry verschijnt De Pous nog altijd geregeld op tv en in 2018 is ze de hoofdpersoon in het AVROTROS-programma Het Mooiste Meisje van de Klas (‘De rebelse Steffi helpt tegenwoordig bootvluchtelingen op Lesbos’).

Presentator Jaap Jongbloed bezoekt haar en Izemrane in hun nieuwe huis en reageert enigszins verrast op het prettige onderkomen. ‘Dit is niet de omgeving die je verwacht als je denkt naar een vluchtelingenkamp te gaan,’ zegt Jongbloed.

‘Er lagen duizenden jassen in de opslag, toch werd er geld opgehaald voor nieuwe jassen’

‘Het is zelfs een beetje Miami-style,’ reageert De Pous. ‘Ik woonde hiervoor twee keer in een ander huis, maar dat was steeds te armoedig. Als ik niet voor mezelf zorg, dan is het heel moeilijk om voor zoveel anderen te zorgen.’

Ze richt zich dan nog steeds op hulp voor moeders en kinderen, en deelt met Because We Carry dagelijks 1300 ontbijtjes uit. De organisatie zorgt ook voor verf op de zeecontainers waarin veel vluchtelingen verblijven en runt een beautysalon en een kapper. ‘Onze programma’s geven hoop, vreugde en weer een beetje vertrouwen,’ schrijft ze in het jaarverslag van 2018.

De Pous en haar team bereiken via social media tienduizenden sympathisanten. Vrijwel dagelijks verschijnen er verzoeken om geld voor speelgoed, buggy’s en babymelk.

Serieus geld

Sinds 2018 vermeldt het jaarverslag voor het eerst een bedrag aan wervingskosten, dan 74 duizend euro, drie jaar later het dubbele. ‘Wat doen wij dag in dag uit om inkomsten binnen te krijgen? Het schrijven van verhalen, het praten met Jan en alleman via sms, appjes, Instagram, e-mail en ga zo maar door,’ staat er. ‘Hier zijn een aantal dames, waaronder ik, Steffi de Pous, dag in dag uit mee bezig en daarom plaatsen we een groot gedeelte van onze salarissen onder deze post.’

De donatieknop doet zijn werk, maar vrijwilligers zien nog steeds dingen die ze vreemd vinden. Een van hen, die meerdere keren op Lesbos was: ‘Er lagen op een gegeven moment duizenden jassen in de opslag. Toch zag ik dat er nog steeds geld werd opgehaald voor nieuwe jassen. Er kwam serieus geld binnen, maar het was onduidelijk wat ermee gebeurde. Ngo’s hebben als doel om uiteindelijk niet meer nodig te zijn, maar dat heb ik bij Because We Carry nooit gezien.’

Hij en vier andere vrijwilligers zien dat De Pous binnengekomen containers met hulpgoederen eerst zelf afstruint. ‘Dan liep ze naar buiten met nieuwe kleding. Als daarvan iets gezegd werd, zei ze: O, ja, dat geef ik later wel aan een vluchteling.’

Onzin, zegt De Pous: ‘Wel is het zo dat medewerkers soms een muts, houthakkersblouse of winterjas uit het warehouse leenden.’ Zelf kocht ze inderdaad weleens privézaken van donatiegeld. ‘Maar we hebben het dan over een tube tandpasta en andere kleine boodschappen die ik er op de band bij legde.’ Die aankopen zou ze hebben terugbetaald.

Volgens belastingexpert De Weerdt is dat niet hoe het hoort: ‘Een persoon mag niet over het geld van een stichting beschikken als eigen vermogen. Met dat doel heeft de donateur geen geld gegeven.’

Zij kijkt ook met verbazing naar de reserves van de stichting. Eind 2020 staat er 1,5 miljoen euro op de bank, een jaar later nog steeds 1,1 miljoen euro: ‘Anbi’s mogen geen geld oppotten, dat staat haaks op het dienen van het algemeen belang. Een miljoen is te veel voor een kleine organisatie als Because We Carry.’

‘Snelle inkrimping’

Die spaarpot komt grotendeels voort uit rampjaar 2020. Door de coronacrisis zijn er geen missieweken en geen vrijwilligers die cash meenemen. Maar de stichting lanceert in Nederland succesvolle campagnes, zoals ‘Moeders voor moeders’, waarvoor honderden vrouwen geld inzamelen.

In september 2020 gaat bijna heel kamp Moria in vlammen op, meer dan 10 duizend vluchtelingen zijn weer dakloos. De ramp, die wereldwijd het nieuws haalt, zorgt voor een recordbedrag aan donaties: bijna 4 miljoen euro.

Honderden hulporganisaties pleiten ervoor geen nieuw kamp te bouwen, maar alle vluchtelingen naar het vasteland te evacueren (‘de enige menselijke oplossing’). Maar het Griekse leger stampt binnen een paar dagen een als tijdelijk bedoeld noodkamp uit de grond – Moria 2.0 – op een met lood vergiftigde bodem.

‘Andere organisaties zagen onze noodhulp als instemming met de opvang door de Griekse overheid’

Because We Carry plaatst onder meer voor 5000 euro aan ‘herkenningspunten’ voor de vluchtelingen: palen met ‘prachtige, dromerige dierentekeningen’. Dat de stichting in het tijdelijke kamp werkt, leidt tot veel kritiek. In het jaarverslag zegt De Pous daar nadien over: ‘Andere organisaties zagen onze noodhulp als stilzwijgend instemmen met de manier waarop de Griekse overheid mensen opvangt.’

In mei 2021 beveelt de Griekse overheid ook de sluiting van het kamp Kara Tepe. Tot groot verdriet van De Pous: ‘Moeilijk om ons het scenario van sluiting voor te stellen, net nu we hier een nieuwe Chai openden. Een fijne, warme plek met een professionele keuken waar altijd een bakkie thee te halen is, een praatje, je even gezien voelen,’ schrijft ze later in het jaarverslag. De 1200 bewoners van Kara Tepe gaan naar Moria 2.0.

In het jaarverslag schrijft De Pous dat Because We Carry in 2022 met ‘beduidend kleinere teams’ gaat werken. Door de ‘snelle inkrimping’ zijn er nog maar 1900 vluchtelingen. In hetzelfde verslag kondigt ze voor zichzelf een salarisverhoging aan, ‘zodat die meer in lijn ligt met de beloningsregeling voor goede doelen’.

Moestuin

De Pous begint een nieuw initiatief: een moestuin tegenover het nog altijd als tijdelijk bedoelde kamp Moria 2.0. Met ‘twee ezels, gevonden poesjes, een geadopteerde hond en wat kippen’. Vrouwen moeten er ‘vrij kunnen ademen en hun zorgen vergeten’. Ook daar is hulp bij nodig.

Bankmedewerker Ageeth Balkema arriveert in april 2022 als vrijwilliger en wordt gevraagd te helpen bij de aanleg van de tuin. ‘Dat vond ik vreemd,’ zegt ze. ‘We wisten dat Moria 2.0 op den duur zou sluiten, hoeveel geld werd er in zo’n project gestoken? Elke keer als ik dat in een vergadering wilde bespreken, werd ik afgekapt. Die moestuin móest er komen.’

Volgens Balkema ‘bedenkt Steffi steeds nieuwe projecten om geld mee op te kunnen halen’. Zo opent Because We Carry in Athene, waar tegenwoordig veel migranten stranden, het ‘roze naaiatelier’. Hier maken vijftien vrouwelijke vluchtelingen met ‘de steun van een sisterhood’ schoudertassen, sweaters en T-shirts die via de website worden verkocht.

Oud-vrijwilliger Daan Posthouwer: ‘De organisatie is wel héél klein geworden, met een landje op Lesbos en een atelier in Athene. Tegelijkertijd is er een directeur met een goed salaris, een organisatie met medewerkers en meer dan 1 miljoen euro op de bank. Ik vind dat donateurs zich wel drie keer moeten bedenken voordat ze weer geld geven.’

Belastingexpert De Weerdt zegt zich te verwonderen over het meest recente jaarverslag: ‘De kosten van de salarissen op Lesbos stijgen, terwijl het kamp steeds kleiner wordt. Hoe kan dat? Ik vraag me af of de uitgaven nog in verhouding staan tot het doel dat ze dienen. Neem bijvoorbeeld de vervoerskosten: 60 duizend euro voor lokaal vervoer, lijkt mij aan de hoge kant op zo’n klein eiland.’

De inzamelingsacties gaan ook in 2023 gewoon door. ‘We geven al maanden meer uit dan er binnenkomt, dus we moesten nee zeggen. Wat echt gruwelijk voelt,’ schrijft De Pous in april op Facebook. ‘Kanonnen, er moet geld binnenkomen. Dus we hopen dat er snel weer een plan komt en dat jullie massaal de schouders eronder gaan zetten.’

Reactie Steffi de Pous

Lees verder Inklappen