De moshpit is het probleem niet (2024)

Nadat afgelopen weekeinde zeker acht doden vielen nadat hevige paniek uitbrak onder het massapubliek bij een concert van Travis Scott in Houston, Texas, staan de risico’s die kunnen ontstaan bij het wild op drift raken van een opgezweept en verhit festivalpubliek opnieuw in de schijnwerpers. Het is een van de dodelijkste concert- en festivalongelukken in de afgelopen decennia.

Het concert van Scott, op het door hem georganiseerde meerdaagse festival Astroworld, werd live gestreamd. Op beelden is te zien hoe vanuit het publiek naar het podium en de camera’s wordt geroepen de show stil te leggen, hoe ambulancepersoneel zich in het publiek begeeft, en bewusteloze bezoekers worden weggedragen. Scott vraagt het publiek ruimte voor ze te maken, maar gaat in eerste instantie door met het geven van zijn concert.

In de nasleep van de ramp wordt sterk gefocust op de rol van organisator en artiest Scott – die een geschiedenis heeft van het ophitsen van zijn uitzinnige publiek, zonder altijd voldoende rekening te houden met gemaakte veiligheidsafspraken. Scott roept zijn publiek tijdens zijn shows op om te ‘ragen’ – rebels te gaan razen. Hij werd al eens aangeklaagd nadat hij tijdens een show bezoekers opriep aanwezige veiligheidsbarricades te bestormen en beklimmen.

Moshpits

Wild tegen elkaar springend, botsend en beukend publiek in kolkende moshpits en circlepits zijn al jaren onlosmakelijk verbonden aan de moderne popconcert- en festivalervaring. Bij hiphopshows is het bijvoorbeeld een populaire gewoonte meermaals af te tellen tot het volgende ontlaadmoment waarop bezoekers tegen elkaar aan springen op de pompend inkomende beat, aangevuurd en aangemoedigd door de artiest. Die interactie tussen de act op het podium en het razende pandemonium in het publiek, kan voor een intense energieke publieksbeleving zorgen.

Travis Scott op festival Woo Hah! in Tilburg, in 2017.

Tijdens een eerdere show van Travis Scott op het Nederlandse hiphopfestival Woo Hah! sprong Scott vanaf het hoofdpodium op een naastliggende container, waarop de massa met hem mee bewoog naar een te smalle ruimte. Jeps Salfischberger van Woo Hah! zei eerder tegen deze krant: „Als artiesten onverwachte dingen doen, zoals Travis Scott, moeten we snel reageren en beveiligers erop afsturen. Via camera’s houden we de menigten in de gaten, om te kunnen improviseren bij dit soort situaties.”

Er kan in dergelijke situaties spanning ontstaan, wanneer artiesten in het heetst van de strijd het randje van de publieksveiligheid opzoeken – zeker wanneer dat ook deel uitmaakt van hun tegendraadse, opruiende imago. Zo gaf spraakmakende popcrew Odd Future tien jaar geleden tijdens Koninginnedag een gratis concert vol rauwe punkenergie in een volgepakt Paradiso, dat eindigde met de halve zaal óp het podium, een fan die verdrukt werd en na afloop in de backstage trillend naar adem hapte, rappers die met hun sneakers naar voren in het publiek sprongen en fans lomp van het podium duwden, en bezoekers die van het balkon sprongen en hun rug bezeerden.

Backstage liepen beveiligers van Paradiso opgewonden rond. „Wie heeft hier verdomme toestemming voor gegeven?” Voorman Tyler, the Creator keek bezorgd naar de verdrukte fan en zei: „Ik voel me echt klote nu. Dat meisje heeft pijn en ik heb echt het gevoel dat het mijn schuld is.” Eén dag later tweette hij: „Amsterdam Was Sick Some Chick f*cking Almost Died At The Show…”

Beelden van CNN van het concert van Travis Scott waarbij acht doden vielen.

Veiligheidsmaatregelen

In veruit de meeste gevallen komen bezoekers uit die kolkende, tegen elkaar opspringende publieksmassa’s tevoorschijn met hooguit een schram of wat besmeurde kleren. Wanneer organisatie én artiest zich houden aan de veiligheidsmaatregelen, is er sprake van een vorm van gecontroleerd uitrazen. De sensatie van controleverlies, maar wel binnen veilige, door de organisatie scherp in de gaten gehouden parameters.

De live-industrie heeft de afgelopen decennia meerdere strikte maatregelen genomen om ongelukken naar aanleiding van publieksgedrang te voorkomen, onder meer nadat bij een concert van Pearl Jam op het Deense Roskilde in 2000 negen mensen om het leven kwamen in de verdrukking voor het podium. Mojo Concerts voerde in Nederland bijvoorbeeld een verbod op stagediven en crowdsurfen in, en in de infrastructuur van grote popfestivals kwam extra nadruk op ‘crowd control’ met onder meer speciale barrières voorin het publiek om de massa te bedwingen en vertrapping te voorkomen.

Wat tijdens het optreden van Scott op zijn Astroworld is misgegaan, wordt nog onderzocht. Eerder op de dag braken bezoekers al door barrières bij het betreden van het festivalterrein, en er zijn onbevestigde geruchten dat iemand met een injectienaald op bezoekers zou hebben ingestoken. Het lopende politieonderzoek richt zich onder meer op de vraag waarom het publiek ineens massaal naar voren bewoog, en waarom bezoekers niet meer uit de drukte konden ontsnappen.

Scott heeft in een statement laten weten dat hij niet doorhad wat in het publiek gebeurde. Hij heeft de schijn tegen, als artiest die zijn opruiende reputatie deels heeft opgebouwd met het creëren van publieksrazernij, die als festivalorganisator ook verantwoordelijkheid draagt voor de genomen veiligheidsmaatregelen. De beelden waarbij Scott blijft zingen terwijl in het publiek mensen worden afgevoerd, zijn mikpunt van kritiek. Onbekend is hoeveel hij op dat moment wist van wat zich in het publiek afspeelde. Bewusteloze bezoekers die worden afgevoerd, zijn op zichzelf geen unicum tijdens massaconcerten. Inmiddels lopen er juridische aanklachten tegen Scott en de overige organisatoren vanwege „zware nalatigheid” op het gebied van het waarborgen van de veiligheid van de festivalbezoekers.